#Beauty: Câu chuyện của nước hoa

Mùi hương có phải là đại diện của sex và của những cảm thức sâu thẳm hay nó có thể là một thứ có quyền năng vượt lên cả suy nghĩ và lý trí,  thách thức mọi ngôn ngữ?

Tania Sanchez, cây viết kỳ cựu người Tây Ban Nha với vô số bài viết nổi tiếng về nước hoa, có lần chia sẻ một câu chuyện thú vị như sau. Một chiều cuối xuân, cô cùng Luca Turin – một chuyên gia khác cũng rất nổi tiếng trong ngành hương phẩm – đưa một nhóm người đi thăm thú xung quanh tầng trưng bày nước hoa tại trung tâm mua sắm danh tiếng: Harrods ở London. Đó là những phụ huynh đã chi một khoản tiền lớn để gây quỹ trường nơi con trai Luca theo học – hoàn toàn không phải các tín đồ nước hoa, họ chỉ là những con người bình thường đang muốn thỏa mãn trí tò mò của mình.

Nước hoa Dior Addict

Tania và Luca đưa họ lần lượt qua các gian hàng của Lauder, Guerlain, Hermès, Chanel, Caron và nhiều thương hiệu nữa; giải thích cho họ về các mùi hương khác nhau và theo dõi phản ứng của họ. Một số mùi hương mang lại cho các vị khách cảm giác khá thú vị, một số mùi lại bị cho rằng chúng thật khó ưa; một số mùi được chia sẻ chúng đem lại cho một số người những cảm giác khó tả. Luca xịt chai nước hoa đầu tiên, một chai đến từ Comme des Garcons và giải thích cho các vị khách ngoại đạo của mình tại sao chai dung dịch bé nhỏ này lại có thể bắt đầu một xu hướng to lớn. Bỗng người đàn ông cao lớn, ăn vận lịch sự và sang trọng, được giới thiệu là doanh nhân khá thành đạt, lên tiếng phản đối : “Làm sao một mùi hương lại có thể trở thành thời trang?”. Ngay lập tức, Tania cảm thấy thật thú vị bởi đúng như vậy, hương thơm không phải một dạng vật chất để có thể định dạng hoặc phân loại. Vậy nên làm thế nào một thứ vô hình, vô sắc như mùi hương lại có thể để lại những dấu ấn lịch sử và văn hóa đậm nét?

Ngày nay nói đến nước hoa, người ta sẽ nghĩ ngay đến một loại xa xỉ phẩm không thể thiếu trong bộ sưu tập của những người sành điệu, nhưng thật ra từ những bước đi đầu tiên, nước hoa đã gặp không ít gian nan trên con đường phát triển và khẳng định đẳng cấp tinh tế của nó. Cho đến cuối thế kỷ XIX, những dòng nước hoa cao cấp nhất cũng chỉ dừng lại ở tổng hợp các chiết xuất nguyên liệu tự nhiên tại địa phương, rất hiếm khi được bổ sung thêm các hương liệu hay các chiết xuất từ hoa cỏ ngoại nhập, và nếu có thì cũng với mức giá không hề dễ chịu. Thậm chí qua hàng thế kỷ, sáng tạo đáng chú ý nhất có lẽ chỉ là sự ra đời của nước thơm (Eau de Cologne), thứ hiện chỉ được xếp hạng 4 trên 5 loại cấp bậc nước hoa. Tuy nhiên, sang đến thế kỷ XX, công nghiệp nước hoa đã phát triển nở rộ, trở thành một trong những loại hình nghệ thuật được yêu thích rộng rãi, tiếp nối các thành công của thời đại công nghiệp đúng như con đường mà thời trang, âm nhạc đã trải qua. Nước hoa góp phần tô sắc cuộc sống của biết bao người.

Nước hoa Pleasures Bloom by Estee Lauder

Một điều không sai, nước hoa có lẽ là thứ nghệ thuật không được đánh giá cao và khó hiểu nhất trong số các loại nghệ thuật. Dù sao, nó vẫn là cái-thứ-đồ-con-gái. Trong khi thức ăn hay rượu vang, những thứ có liên quan rất gần với nước hoa do hương vị cùng được tiếp nhận hầu hết qua khứu giác, đều đã có vị trí nghệ thuật nhất định, được nghiên cứu, bảo tồn, được tìm hiểu kỹ càng, chiếm cả trang nhất tờ báo mới hay cả nửa căn nhà sách, mang đến không ít danh tiếng và cơ hội xuất hiện trên truyền hình cho các chuyên gia trong các lĩnh vực này; thì nước hoa được đối xử như thế nào ? Những chai dung dịch nằm khép nép trong một xó vô danh, với vài ba dòng miêu tả hoặc khoa trương đến ngộp thở, hoặc giả tạo đến phát ngất.

Một ví dụ về dạng thứ nhất, cóp nhặt trên blog chuyên review nước hoa Now Smell This vào tháng 11/2007: “Chuyên gia Laudamiel được hãng Humiecki & Graef đặt hàng một loại nước hoa có thể bắt được cái cảm xúc khi “đàn ông khóc” – một hình ảnh mà theo họ là sự biểu hiện rõ nét cho sự bùng nổ và lôi cuốn. Những bức tranh thuộc nền văn hóa Slavic cũng như cách dân tộc này đương đầu với nỗi sầu khổ và quay cuồng trong niềm vui sướng đã trở thành nguồn cảm hứng sáng tạo cho loại nước hoa. Loại nước hoa này mang theo hương vị của sự bùng nổ hoang dại, sức mạnh lôi cuốn, hương ấm của nỗi buồn và niềm bí ẩn sâu xa.”

Một ví dụ về dạng thứ hai, trích từ một bài báo đăng tháng 01/2000 của tờ Psychology Today (Tâm lý học thời nay): “Trị liệu bằng hương thơm có thể mang đến cảm giác thật sự thoải mái, làm thay đổi nhận thức về nỗi đau đớn của bạn. Tinh dầu cũng tác động mạnh mẽ đến các phần của não bộ, gồm có đồi hải mã phụ trách ghi nhớ và trung khu thần kinh cảm giác; tinh dầu còn giúp làm tan biến mọi căng thẳng và xua tan mọi mệt mỏi.”

Nước hoa Tocade

Tuy nhiên, cả hai cách thức trên đều không có đóng góp gì đáng kể đối với văn hóa nước hoa cả. Một số nhà tâm lý học và không ít tay viết đã vì một khoản lợi lộc nào đó mà tung hô sự nhận biết mùi hương thành “giác quan cơ bản nhất” hay “giác quan kỳ diệu nhất”, hẳn cũng có nhiều phần quá quắt.

Những nghiên cứu khoa học hay kết luận mà chúng ta muốn nghe nhất, đôi khi lại chính là những kết luận cần thận trọng nhất trước khi tin tưởng. Thử lướt qua kệ sách khoa học ở bất kỳ hiệu sách nào, bạn đều có thể bắt gặp vô số tiểu thuyết ly kỳ trong chính nội dung những cuốn sách rất phi tiểu thuyết ấy. Sách tâm lý hiện đại quả quyết rằng con người chúng ta đều chẳng khá hơn gì loài bốn chân (Các loài bốn chân cũng thông minh lắm chứ !), rằng mọi hành vi của con người chỉ là bản năng cơ bản nhất của động vật. Vì thế, đàn ông thực ra không khác gì những con công trống đỏm dáng khệnh khạng, lòe loẹt đủ kiểu với mục đích phát tán mã gen đi càng xa càng tốt và phụ nữ thì cũng chỉ giống như bầy gà mái đang xâu xé nhau để cố gắng thu hút con đực mà thôi. Theo các ông viết sách, bản năng tình dục chính là cơ chế điều khiển tất cả mọi hành động và quyết định của con người. Quan điểm đó, vô hình chung, đã tạo tiền đề cho việc đổ hết trách nhiệm cho tự nhiên về những hành động, quyết định của chúng ta. Và những nhà tâm lý học với quan điểm hiện đại này thì rất thích các mùi hương. Mùi hương là đại diện của sex và những cảm thức sâu thẳm, một thứ có thể vượt lên cả suy nghĩ và lý trí, thách thức mọi ngôn ngữ, đưa các nơ-ron thần kinh thẳng đến nơi vô ý thức – ví dụ như, khiến cho bạn say đắm hay ghê sợ mùi mồ hôi của anh chàng vận động viên bóng rổ hay gợi lại những ảo giác về quá khứ bé thơ khi ngửi thấy một loại mùi nước lau sàn. Tất cả các nhãn hàng nước hoa đều thích thú hy vọng rằng những điều trên là đúng, rằng con người ta sẽ hếch mũi lên ngửi ngửi hít hít thay cho mỗi câu chào gặp mặt.

Nhưng xét cho cùng, tâm lý học thực ra là một môn khoa học, mà đáng tiếc thay nước hoa lại là một loại nghệ thuật. Tocade không hề vượt trội hơn Dior Addict nhờ vào khả năng nhận dạng và phân tích thứ mùi tỏa ra từ cơ thể người phụ nữ trong thời kỳ rụng trứng. Sự muôn màu muôn sắc của cái đẹp, của nghệ thuật càng không phải đến từ thứ bản năng động vật cơ bản. Mỗi mùi nước hoa đều chứa đựng ý nghĩa riêng, chúng là những kết cấu, tâm trạng, sự hòa quyện đáng kinh ngạc.

Ta có thể bắt gặp nước hoa với vô vàn kích cỡ, hình dáng, cá tính khác nhau. Một số đơn giản, một số thì phức tạp; một số dễ hiểu, một số lại trừu tượng. Khác nhau như vậy nhưng tất cả đều có một điểm chung: bị mổ xẻ, phê bình rất rất nhiều khi bị lôi ra làm chủ đề nghiên cứu.

Người ta đã nêu ra vô số lý do để không ưa nước hoa. Thứ nhất, một điều chắc chắn, mọi chai nước hoa rồi sẽ cạn hết. Bạn không làm mòn một bức tranh khi thưởng thức nó, nhưng mỗi lần bạn ấn vòi xịt chai nước hoa, một li bạn thưởng thức là một li chúng bốc hơi rồi tan biến vào không khí. Ai đã từng nghẹn ngào nhìn lọ nước hoa yêu thích đã ngưng sản xuất của mình vơi dần vơi dần theo thời gian thì sẽ biết thế nào là cảm giác thống khổ. Và như thế, với nước hoa thì không nói được tới chuyện bảo tồn hay lưu giữ. Thứ hai, vì bị biến đổi qua thời gian và qua tiếp xúc với môi trường, mọi nước hoa đều có hạn sử dụng nhất định. Một lọ nước hoa, dù hợp với bạn đến đâu, cũng không thể mãi mãi ở bên bạn. Thứ ba, không có kinh nghiệm nào ngoài việc tự trải nghiệm, không có nước hoa trong sách hay nước hoa điện tử. Một điều nữa,  nước hoa thường bị trộn chung với mỹ phẩm và những thứ khác, bị giấu giếm bởi những lời quảng cáo hướng đến sự hoàn hảo chỉ trong một hộp giấy gói. Cuối cùng, không có bảng chữ cái hay bảng tuần hoàn của nước hoa, không ai dễ dàng gọi tên được một hương thơm trong dải mùi hương phức tạp và tưởng chừng vô tận. Những người mới biết đến nước hoa gặp nhiều khó khăn khi phân biệt và cảm nhận mùi nước hoa. Đơn giản hãy tưởng tượng, nếu chúng ta thấy hai lọ nước hoa hương hoa hồng nhưng lại hoàn toàn khác nhau, sẽ cực kỳ vất vả để giải thích tại sao. Trước đây, người ta cần rất nhiều thời gian để làm quen và rất nhiều thời gian, thậm chí cả cuộc đời để trở nên thành thạo trong môn nghệ thuật đầy tinh tế này.

Chanel No.5

Tuy nhiên công nghệ thời đại mới đã xuất hiện và nhanh chóng thay đổi tất cả. Giờ đây qua Internet người ta có thể tra cứu thông tin về lịch sử hay công nghệ của chai nước hoa, tìm thấy những loại sản xuất độc quyền hoặc đã ngừng sản xuất, order các mẫu thử và quan trọng nhất, tìm ra cộng đồng những tín đồ của mùi hương. Trên các trang mạng như Makeup Alley, người ta chia sẻ với nhau đánh giá về một loại nước hoa, giới thiệu cho nhau những loại đáng thử giữa một rừng sản phẩm, cùng nhau khám phá những nhãn hiệu nước hoa lạ chưa từng được biết đến. Cộng đồng mạng có thể chỉ trích nước hoa theo cách không tạp chí giấy nào dám làm, người ta có thể vô tư nói mùi nước hoa này thật kinh khủng, mùi kia thật đáng yêu, mùi nọ lại tẻ ngắt. Các trang blog cá nhân chuyên về nước hoa mọc lên với số lượng nhiều hơn cả chính bạt ngàn nước hoa chủ đề của chúng. Có thể bạn sẽ bật cười khi nghĩ đến chủ nhân của các blog đó – những cô những chàng chỉ ngồi cả ngày trước màn hình máy tính, bần thần nhìn đống chai lọ, suy nghĩ xem sẽ viết gì trong hôm nay.

Cho đến nay, nước hoa, nói chung, đã quá quen với việc bị phê bình. Cũng như với phim ảnh, rượu vang, nhạc hay sách, có các bình luận, thẳng thắng và công bằng, thì công chúng mới tiếp tục chú ý và thích thú. Nếu xem phải một bộ phim dở tệ mà không được chê bai hay bình luận, muốn mua một cuốn sách mới nhưng chẳng biết hay dở ra sao, hẳn là chẳng ai muốn đọc sách hay xem phim nữa. Chính những lời bình luận, thậm chí chê bai đối với sản phẩm, làm cho người ta thoải mái hơn khi tiếp tục mở ví cho sản phẩm tiếp theo. Nước hoa cũng không nằm ngoài quy luật: ai càng nói nhiều về nó, càng bỏ tiền nhiều cho nó.

Qua rồi thời của thứ nước hoa rẻ tiền, biến mùi sau vài tháng, đựng trong lọ in hình ngôi sao nổi tiếng với những lời quảng cáo rỗng tuếch, giờ đây chất lượng mới là điều tiên quyết. Ngành nước hoa sẽ lớn khôn và trưởng thành trong tình thương mến của công chúng hơn là trong sự ghẻ lạnh trước kia, khi ai nấy đều cho rằng nước hoa là thứ phù phiếm vô bổ. Không thể chối cãi một điều, nước hoa đáng mến thật, đáng yêu thật. Nó tô màu cho cảm xúc, làm êm ngày nắng gắt, hong khô ngày mưa ẩm, là bản nhạc giao hưởng dìu dặt vang lên theo mỗi bước ta đi, mỗi điều ta nghĩ. Nước hoa là phép màu kỳ diệu giống như hạt bụi nhiệm màu rắc lên cuộc sống của chúng ta. Sao bạn không thử, ngay bây giờ, xịt vài giọt nước hoa lên cổ tay, đánh thức khứu giác của bạn và bắt đầu hành trình xúc cảm qua miền đất của những niềm hạnh phúc?