Chi tiêu theo cảm xúc là gì, và thực hành chánh niệm về tiền bạc có thể giúp ích?

Bạn có mua nhiều hơn khi bạn đang căng thẳng, tức giận, buồn bã hay buồn chán không? Bạn có thể là một “người chi tiêu theo cảm xúc” (Emotional spending). Theo các chuyên gia, đây là cách thực hành chánh niệm về tiền bạc có thể hữu ích.

Khi buồn bã, căng thẳng hoặc lo lắng, có phải suy nghĩ đầu tiên của bạn là mua thứ gì đó để vui lên không? Nếu vậy, bạn có thể là một “người tiêu tiền theo cảm xúc”. Điều này thậm chí có thể trở thành một thói quen hơn trong thời gian lock-down, khi chúng ta không thể tự thưởng hoặc tự khen mình bằng những trải nghiệm ở thế giới bên ngoài và do đó, ta xoa dịu cảm xúc của mình bằng việc mua sắm và giao hàng trực tuyến. Và giờ đây, trong bối cảnh khủng hoảng về chi phí sinh hoạt, nhiều người trong chúng ta đang phải đi trên “làn sóng điều trị” – mặc dù lạm phát và chi phí sinh hoạt tăng vọt, doanh số bán quần áo vẫn đạt mức cao kỷ lục.

Nếu điều này có vẻ giống bạn, đừng lo lắng. “Chi tiêu theo cảm xúc” không nhất thiết là một điều xấu và thực sự là tiêu chuẩn của hầu hết mọi người. Có thể chúng ta không nhận thức được điều này vào thời điểm đó, nhưng cảm giác hy vọng, sợ hãi, tội lỗi, xấu hổ và buồn chán đều có thể đóng một vai trò quan trọng trong việc xây dựng thói quen tài chính của chúng ta.

“Cách chúng ta nhìn nhận tiền bạc gắn liền với những kỷ niệm và trải nghiệm. Nó phức tạp và mang tính cảm xúc,” Slemer, người sáng lập Finasana, một nền tảng hiểu biết về tài chính trực tuyến.

Slemer nói rằng để thực sự hiểu thói quen chi tiêu của mình, chúng ta phải chấp nhận rằng thường xuyên hơn không, cảm xúc cố gắng chiếm đoạt hành vi xung quanh cách chúng ta tiêu tiền. Ví dụ, nếu gia đình bạn phải dè dặt với tiền khi bạn còn nhỏ, bạn có thể sẽ vung tiền nhiều hơn khi bạn có được sự tự do tài chính để bù đắp cho điều đó.

“Chúng ta lớn lên như thế nào, trải nghiệm thời thơ ấu của chúng ta xung quanh tiền bạc, chúng ta sống ở thành phố nào, phương tiện truyền thông nào chúng ta sử dụng, thời gian của chúng ta với ai và chúng ta làm gì cho công việc, tất cả đều có ảnh hưởng lớn đến cách chúng ta tiêu tiền, cho dù chúng ta có nhận ra hay không.”

Olivia Dornan, một nhà trị liệu tích hợp tại Bệnh viện Priory’s Woodbourne đồng ý rằng: “Cảm xúc của chúng ta hoàn toàn ảnh hưởng đến chi tiêu của chính mình. Chúng ta liên kết việc mua sắm thoải mái và đối xử với bản thân bằng cách tự chăm sóc và tự thưởng, điều này không có gì sai trái theo thời gian. Tuy nhiên, điều này có thể trở thành một vấn đề khi tiêu một số tiền lớn đi kèm với việc cảm thấy hạnh phúc.”

Chi tiêu theo cảm xúc có phải là một điều xấu?

Nghiên cứu đã phát hiện ra rằng tiêu tiền, đặc biệt là mua sắm bán lẻ, có thể có lợi vì nó có thể củng cố cảm giác kiểm soát cá nhân đối với môi trường của chúng ta, giảm bớt cảm giác buồn và cảm thấy như một thành tích cá nhân tích cực. Nghiên cứu tương tự cũng kết luận rằng hành động mua sắm có thể mô phỏng các giác quan của chúng ta và giảm bớt cảm giác lo lắng.

Tuy nhiên, khi tiêu tiền trở thành lối thoát chính để điều chỉnh và quản lý cảm xúc của bạn, đó là lúc các vấn đề bắt đầu nảy sinh.

“Tiền là nguyên nhân hàng đầu gây ra căng thẳng, trước cả công việc hoặc các mối quan hệ,” Slemer giải thích. “Căng thẳng trong một thời gian dài có thể gây ra các vấn đề về sức khỏe tâm thần.” Chi tiêu theo cảm xúc, theo cách nói của cô, “có thể là một vòng luẩn quẩn nếu cứ để chạy lung tung.”

Những nguy hiểm của chi tiêu theo cảm xúc là gì?

Slemer nói rằng nếu chi tiêu theo cảm xúc đang khiến bạn mắc nợ, ngăn bạn thoát khỏi nợ nần hoặc ngăn cản bạn tiết kiệm cho tương lai, bạn có thể gặp rắc rối. Bà nói: “Những quyết định mà chúng ta đưa ra hôm nay ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống mà chúng ta hướng tới ngày mai, và chi tiêu theo cảm xúc trong hiện tại có thể khiến chúng ta rơi vào tình trạng kiệt quệ tài chính trong tương lai,” cô nói.

Đại dịch và nhiều lần đóng cửa sẽ chỉ làm trầm trọng thêm điều này, do mất thu nhập hoặc tăng chi tiêu vì buồn chán và để kiềm chế lo lắng. Thật vậy, Dornan coi chi tiêu theo cảm xúc là một phản ứng tự nhiên. Cô nói: “Nếu bạn thấy mình đã tiêu một khoản tiền kha khá trong suốt 18 tháng qua, thì cảm xúc của bạn có thể có một phần nào đó. Đưa một người làm việc tại nhà toàn thời gian trong thời gian bị lock-down, bị cô lập và không thể làm những việc bình thường trong thói quen giúp họ luôn vui vẻ và có cơ sở. Người này có thể làm gì để tự thưởng cho mình vì sự chăm chỉ của họ khi họ không thể đi chơi hoặc gặp gỡ bạn bè? Họ có thể đặt hàng một hoặc hai món đồ mang đi mỗi tuần hoặc đặt hàng nhiều hơn trong danh sách mua sắm của họ để tự điều trị.”

Làm thế nào để lưu tâm hơn khi chi tiêu theo cảm xúc

Slemer nói rằng chìa khóa là chấp nhận rằng không phải tất cả các quyết định chi tiêu của chúng ta đều sẽ hoặc phải logic 100%. “Không chỉ là đưa ra những quyết định “đúng đắn” về tiền bạc, mà chỉ cần chúng ta đưa ra nhiều quyết định đúng đắn hơn là những quyết định xấu, chúng ta có thể cảm thấy khá tự tin vào tài chính của mình,” cô nhấn mạnh.

Vì vậy, làm thế nào bạn có thể biết liệu bạn đang chi tiêu theo suy nghĩ hay cảm xúc? “Chúng ta cần tạo ra nhiều không gian hơn trong việc mua hàng, từ quá trình suy nghĩ đầu tiên đến việc quẹt thẻ tín dụng,” Slemer giải thích.

“Nhiều khi chúng ta thậm chí không tự hỏi bản thân những câu hỏi này và các quyết định chi tiêu của ta được thực hiện dựa trên chế độ tự động. Hãy tự hỏi bản thân: tôi cần cái này hay tôi muốn cái này? Tôi đặt Grab vì đó là điều tôi luôn làm hay vì đã muộn và Grab là lựa chọn an toàn hơn?”

“Hãy để ý các kiểu khi bạn chi tiêu một cách bốc đồng và quá mức. Thay vì khai thác thẻ tín dụng, hãy lưu tâm đến những gì bạn đang thực sự cảm thấy. Đôi khi bạn có thể chỉ cần nói chuyện đó với một người bạn hoặc thay đổi môi trường làm việc để vượt qua những cảm xúc này thay vì chi tiêu quá mức.”

Tuy nhiên, điều quan trọng cần nhớ là: Chỉ khi bạn nhận thấy nó xảy ra quá thường xuyên thì bạn mới có thể cần phải hành động.

Dornan cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tự chăm sóc bản thân để hỗ trợ điều chỉnh cảm xúc, giảm mức độ căng thẳng và giúp chúng ta kết nối với chính mình. “Bạn có thể tự chăm sóc bản thân theo những cách như chi tiêu tiền bạc, nhưng có một vài cách dự phòng khác thường xuyên được thực hành trước khi ‘quẹt thẻ’ có thể rất hữu ích. Tuy nhiên, nếu căng thẳng tài chính đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống, bạn nên tìm đến sự trợ giúp của chuyên gia. Hãy nói chuyện với bác sĩ của bạn hoặc cân nhắc nói chuyện với một nhà trị liệu về các vấn đề bạn đang gặp phải.”

Hình ảnh trong bài viết từ bộ phim “Confessions of a shopaholic” (Tạm dịch: Tự thú của một tín đồ shopping)